Archimedia - A Bimonthly Newsletter Published by Bekir Kemal Ataman

Merhaba,

Bu ayin gündeminde ilk sirayi, hemen farkedebileceginiz gibi, bültenin dergilesme sürecinin (Archimedia'nin Arsimedya'ya dönüsümünün) ertelenmis olmasi aliyor. Derginin finansmani için söz aldigimiz Info Ltd.'in Kodak Departmani Müdürü Sayin Orhan Cansin, hiç beklenmedik bir anda aniden istifa edince, Arsimedya'nin finansman isi simdilik suya düstü. Sondaj çalismalarimiz devam ediyor. Ancak dergiye dönüsmemiz bir-iki sayi sonraya kalacak gibi görünüyor.

Dernek için tüzük arastirma çalismalarina baslandi. Çalismalari agirlikli olarak M.Ü.'den Prof. Ismail Erünsal yürütüyor.

Uluslararasi Arsiv Konseyi Genel Sekreteri Madamme Paule René-Bazin'in konusmalari çok keyifli ve egiticiydi. Ancak, geçen sayida duyurdugumuz programda küçük bir degisiklikle gerçeklesti: Ankara Üniversitesi'nde yapilacak konusma Istanbul Üniversitesi'ne alindi. I.Ü.'deki konusma ise M.Ü.'dekilerin biriyle birlesti. Biz kendisinden çok sey ögrendik. Ancak, Istanbul ve Marmara'nin ögrencilerinin yari kadrosu disinda pek gelen olmadigi için, gelmeyenler adina üzüldük; çok sey kaçirdilar. Bir dahaki sefere insallah!

Geçen sayidaki TCDD tanitim yazisini hazirlayanlar arasinda Ünal Özçelik adi görünüyor. Dogrusu Özkan Çelik olacakmis. Düzeltir, kendisinden özür dileriz.

Bu sayidaki yayinlar listesinde 6 makale ve 1 kitap künyesi var. Içindekileriyle Dergiler dergisinden aldigimiz künyelerin biri yer ve akarsu adlariyla, biri kisi adlariyla ilgili. Bir makalede kütüphane tanitimi, bir makalede kitap tanitimi yapilmis. Teskilat tarihiyle ilgili bir yazi da var. Pul kolleksiyonculugu arsivciligin ilgi alanina ne kadar girer, ne kadar girmez, kestirmek güç. Her ihtimale karsi, yayinlar listesine almayi daha emniyetli gördük. Listedeki künyelerin biri de yeni hazirlanmis bir katalogla ilgili.

Bülten'in Dergi'ye dönüsme asamasinda yayinlamayi düsündügümüz ilk yazi "Arsivcilik Meslek Hastaliklari" üzerinde. Bilimsel makale gönderme konusunda hala hiç kimseden bir hareket gelmedigi için yemegi yine evde pisiriyoruz. Malzeme alis-verisini tamamladik, is pisirmeye kaldi. Evde pisirmeyi düsündügümüz bir baska yemek "Özel Arsivler" üzerine. Hiç degilse ilk yazilarda mümkün oldugu kadar genis bir kesime hitabetmeyi amaçliyoruz. Ilgilendiginiz baska konular varsa, yemeklerinizi tatmak isteriz. Yayinlanacak yazilarda aradigimiz kistaslari önceki sayilarin birinde duyurmustuk. Kendiniz yazamadiginiz ama üzerinde bilgilenmek istediginiz konular varsa, onlari da bize iletin, Marmara Restoran'da istediginiz yemegi pisirecek asçi bulursak menüye dahil ederiz. En kötü ihtimalle, "Arastirmalar, Yayinlar, Ihtiyaçlar" diye bir bölüm açip orada duyurur, ilgilenenlerin sizinle temasa geçmesini saglariz. Bunun ilk örnegini kendimizden verdik. Ilgilenirseniz seviniriz.

Saygilarimizla,
Marmaralilar adina B.K. Ataman

Özel Arsivler

Acar Tanlak Plak ve Bant Arsivi: Acar Tanlak'in 25 senelik çaba sonucu olusturdugu sahsi kolleksiyondur. Bu kolleksiyonda sunlar yer almaktadir:

• 1960-1980 yillari arasinda çikmis olan Rock Müzigi kayitlari
• 4000 adet longplay
• 1600 adet kaset
• 50 adet Real Tape
• 600 adet CD
• 500 adet tas plak
• 1000 adet 45'lik plak
• 75 adet konser video bandi
• 200 adet müzik ile ilgili kitap
• 1000 adet nota

Kütüphaneler

Ibrahim Hakki Konyali Vakif Kütüphanesi ve Arsivi :Arastirmaci yazar Ibrahim Hakki Konyali (1896-1984) 18 Agustos 1975 yilinda Vakiflar Basmüdürlügü'ne, 65 senelik bir çalisma ve tasarrufla hazirladigi kütüphane ve arsivini memleketine vermek istedigini belirten bir dilekçe yazarak kütüphanesini kurmak için ilk adimi atmistir.

Bu amaçla kullanilmak üzere Selimiye Camii'nin solunda bulunan ve o tarihte harap olan Hünkâr Kasri'nin vakfedecegi kütüphaneye tahsis edilmesi için basvurmustur. Binanin tamirati ve tefrisati bittikten sonra kütüphane 13 Nisan 1979'da resmen hizmete açilmistir. Hünkâr Kasri 1801-1805 yillarinda Sultan III. Selim tarafindan yaptirilan Selimiye Camii avlusundadir.

Kütüphane hakkinda bilgi vermeden önce Ibrahim Hakki Konyali'yi tanitmayi faydali görüyoruz. 1896'da Konya'da dogmustur. Bagdat-Batum demiryollarinda çalismis ve mehter takimini kurmustur. Türk Sanatlari ile Vakif Sanatlari Müzesi'nin kurulmasinda, Askeri Müze'nin düzenlenmesinde görev almistir. Devlet Arsivleri vesikalarinin 1931'de Bulgarlara kilosu 3 kurus 10 paradan satilmasi üzerine mücadelelerle yeni satislari durdurmus, Topkapi Sarayi Hazinesinin Amerika'ya rehin edilmesi söz konusu olunca engellemeye çalismis ve basarili olmustur.

Ibrahim Hakki Konyali Kütüphanesi, kütüphane ve arsiv olmak üzere iki bölümdür. Kütüphanede Arapça, Farsça, Osmanlica ve Latin harfleriyle matbu Türkçe ve baska çesitli dillerde toplam 7000 kitap vardir.

Arsiv bölümünde 5377 zarf kayitlidir. Bu zarflarda Ibrahim Hakki Konyali'nin tuttugu notlar, bazi kitabe metinleri, muhtelif resimler, kitap ve makalelere malzeme olan bazi belgeler bulunmaktadir. Ayrica orijinal vesikalar ve fotograflar dikkati çekmektedir.

Arsivden yararlanmak isteyenlerin bizzat kütüphaneye basvurmalari yeterli olup, düzenlenmis katalog fisleri ile belgelere ulasilmaktadir. Kütüphanede mevcut evrakin birçok arastirma çalismalarina kaynak olabilecegi düsüncesindeyiz. Bu baglamda tanitim faaliyetleri olumlu sonuçlar verecektir.

Adresi: Selimiye Kisla Cad. No: 56 Selimiye-Üsküdar 81170 Istanbul. Telefon: (212) 342 93 70

[Ibrahim Hakki Konyali Kütüphanesi ve Arsivi, Yeni Türk Ans. (Ötüken) ] Ebru Için

Tarihi Arsivler

Cerrahpasa Tip Fakültesi, Tip Tarihi Kürsüsü, Tip Tarihi Arsivi: Türkiye'de Tip tarihi konusunda kurulmus ilk kurulus, 1933 yili üniversite reformu ile birlikte Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesinde Deontoloji ve Tip Tarihi Ana Bilim Dali olarak Süheyl Ünver tarafindan kurulmus ve 1967 yilina kadar çalismalarini bu sekilde sürdürmüstür. Tip Fakültesinin Cerrahpasa ve Çapa Tip olarak ikiye ayrilmasini izleyen yillarda, yine Süheyl Ünver'in Baskanliginda ikinci Tip Tarihi Kürsüsü bu sefer Cerrahpasa Tip Fakültesinde kurulmustur. Ilk baskanligini Süheyl Ünver'in yaptigi kürsü daha sonra Emine Atabek tarafindan yönetilmis, bugün ise Nil Sari tarafindan yönetillmektedir.

Tip tarihi arsivi iki ana birimden meydana gelmektedir:

1. Kütüphane: Içerisinde Hayrullah Efendinin Tip Lugati, Emir Çelebinin Neticetü'l- Tip gibi toplam 738 tane yazma esere sahiptir. Seksiyonunda ayrica tip ve tip tarihi ile ilgili Arap ve Latin harfli matbu eserler ile süreli yayinlar da bulunmaktadir.
2. Arsiv: Tip tarihi üzerinde çalisacaklarin vaz geçilemez kaynagi durumunda olup, zengin malzemeye sahiptir. Arsiv de kendi içerisinde bir kaç bölüme ayrilmaktadir.
   1. Hekim Biyografileri Arsivi: Bu tasnifte, hekimler hakkinda bulunabilen tüm bilgiler yer almaktadir. Bunlarin içerisinde el yazilari, notlar, fotograflar, gazete kupürleri, yayin listeleri vb. malzemeler yer almaktadir.
   2. Genel Tip Tarihi Arsivi: Alfabetik olarak düzenlenmis olan bu tasnifte ise genis kapsamli konular bulunmaktadir.
   3. Eczacilik Tarihi Arsivi: Eczacilik tarihi ile ilgili zengin, yukarida bahsedilen türde malzemeler yer almaktadir.
   4. Genel Konular Arsivi: Bu tasnifte ise, miktarca fazla olup dosyalar içerisinde saklanamayan konular yer almaktadir. Içerdigi konulara örnek olarak, Haseki Külliyesi, Ibni Sina gibi konular verilebilir.

Yukarida isimlerini verdigimiz tasniflerin belli bir katalogu bulunmamaktadir. Belgelere ulasim manuel olarak saglanmaktadir.

Bunun yaninda 10.000 civarinda yine tipla alakali slayt arsivi de bulunmaktadir. Slayt arsivini ise, seminer, kongre ve sempozyum konusmalarinin kaydedildigi bir diskotek takip etmektedir. Video kaseti arsivi ise henüz kurulma asamasinda bulunmaktadir.

Gerek arsive, gerekse kütüphaneye hekim ailelerinden kitap, belge, araç ve gereçler bagislanmaktadir. Belgeler arsive yerlestirilirken dosyalar içerisinde, diger objeler ise kürsünün çok zengin müzesinde sergilenmektedir. Tip tarihi kürsüsünün çalismalari bununla sinirli kalmayip, Süheyl Ünver'in baslattigi tezhip ve minyatür faaliyetlerine mekan saglanmasina ve sergilenmelerine de yardim etmektedir.

Arsivin bir katalogu bulunmamakla beraber, halen hazirlama çalismalari sürmektedir. Arastirmaya açik olan arsivde belgelerin fotograflari, diger malzemenin ise fotokopisi alinabilmektedir.

Adresi: Istanbul Üniversitesi, Cerrahpasa Tip Fakültesi, Deontoloji Anabilim Dali, Istanbul. Tel.: (212) 586 15 09

Murat ÇELIK

Kamu Iktisadi Tesekkülleri

Anadolu Ajansi Arsivi: Anadolu Ajansi (AA) haber arsivi, yayinlanan haber bültenlerinin ciltlenerek bir araya getirilmesiyle olusturulmustur.

1920'den bu yana olusan bülten ciltlerinin bir kopyasi A.A'da, bir kopyasi da Milli Kütüphane'de korunmaktadir. AA, günde ortalama 500 haberlik bir bülten yayinlamaktadir. Bir günlük bültenin yaklasik 200 sayfayi buldugu düsünülürse, AA'nin her gün ortalama bir kitap yayinladigi söylenebilir.

Yillar içinde ciltlerin sayisi çok fazla artmis, dolayisiyla AA için yer bakimindan bir sorun olusmustur. Bunun önlenmesi için 1993 yili içinde bilgisayar araciligiyla arsivleme yoluna baslanmistir. Bunun ilk adimi 1991 yilinda atilarak, Cumhurbaskani, Basbakan ve siyasi parti liderlerinin konusmalari ayri bir anlayisla derlenmeye baslanmis ve bir liderler arsivi olusturulmustur. Bunlar, arsivde ayliklar halinde ciltlenmekte, ayrica biyografya kaydi yapilarak disketlerde muhafaza edilmektedir. Böylece bir liderin herhangi bir tarihte yaptigi konusmaya daha kolay ulasilabilmektedir. AA genel arsiv sistemindeki yetersizlik nedeniyle, teknolojideki son gelismeler dikkate alinarak, modern bir veri bankasi olusturmak amaciyla yeni bir proje gelistirilmektedir. Bu proje gerçeklestirildiginde istenilen haber bilgilerine bilgisayar araciligiyla birkaç saniye içinde ulasilabilecektir. Tüm haberler optik disklerde muhafaza edilecek, konu, tarih, yer veya metin içinde geçen isimlerle istenen bilgilere ulasmak mümkün olacaktir. Bu proje gerçeklestiginde AA veri bankasi basin-reklam kuruluslarinin kullanimina da açik olacaktir. Bu arsive abone olanlar, kendi bilgisayarlari ile dünyanin ve Türkiye'nin her yerinden AA'nin ana bilgisayarina eriserek istedikleri bilgileri kendi bilgisayarlarina aktarabileceklerdir.

Geçmis yillara ait mevcut cilt arsivlerinin kapsadigi yer sorununu çözümlemek için, malzemenin mikroforma çekilerek muhafazasi için de ayri bir proje sürdürülmektedir.

Adresi: Anadolu Ajansi Genel Müdürlügü, Hanimeli Sokak No: 7 Sihhiye/ANKARA Tel: (312) 231 70 00/283

Muhiddin Gürbüz (AÜDTCF)

Anadolu Ajansi Negatif Film Arsivi: 1990 yili Haziran ayinda baslayan Bilgisayara Dayali Negatif Film Arsivi çalismasi, program bazinda tamamlanmistir. 1989 yili 1. ayindan günümüze kadar Anadolu Ajansi Fotograf Servisi'nin izlemis oldugu konulara ait filmler bilgisiyar ortamina aktarilmistir. Son girilen kayit itibariyle, 17.500 konuya ait yüzbinlerce film karesi tasnif edilmistir. Bilgisayara aktarilan filmlere, saniye ile ifade edilebilecek kadar kisa bir zaman süresinde ulasmak mümkündür.

Biri ana sistem diger ikisi terminal olmak üzere üç bilgisayarla çalisan sistem, iletisim agi halinde kurulmus olup her bilgisayardan ayni anda ayni islemleri yapmak mümkündür.

KWIC (baglam içi dizin) ve KWOC (baglam disi dizin) indeksleme teknigi kullanilarak, tasnif çalismalarina kaynaklik edecek yaklasik 10.000 konu basligi (anahtar kelime yada erisim ucu) olusturulmustur. Bu konu basliklari listesi, bundan sonra kurulacak olan bilgisayara dayali film arsivleri için önemli bir kaynak niteligindedir.

Kolleksiyonun tarihi 1970 yilina kadar gitmektedir. Daha ziyade siyasi olay ve kisileri konu alan filmler, çok çesitli alanlari kapsamaktadir. 1970 yilinin tamami ile 1989 yilindan günümüze kadar olan kolleksiyonun tamaminin tasnif çalismalari bitmis ve kullanima açilmistir. Katalog çikarma çalismalari kisa sürede tamamlanmis olacaktir.

Adresi: Anadolu Ajansi Genel Müdürlügü, Negatif Film Arsivi, Hanimeli Sokak No: 7 Sihhiye/ANKARA Tel: (312) 231 70 00/283

Nazir Arslan (AÜDTCF Mezunu), AA Film Arsivi Sorumlusu

Üniversiteler

Hacettepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü Arsivcilik Ana Bilim Dali: Hacettepe'lilerden henüz bir tanitim yazisi gelmedigi için bu sayida tanitamiyoruz, özür dileriz. Gelecek sayiya kadar biraz bilgi gönderecekleri umudundayiz.

• ATABAY, Okan. "Pul Kolleksiyonculugu." Olusum. Yil:1, Sayi:3 (Eylül-Ekim 1993).
• BILAR, Ender. "Ratip Kazancigil Kütüphanesi ve Müzesi." Olusum. Yil:1, Sayi:3 (Eylül-Ekim 1993).
• ERDENIZ, Ahmet. "17. yüzyilda Kibris Türkleri Arasinda Kullanilan Isimler." Halkbilimi. Yil:7, Sayi:30 (Nisan-Mayis-Haziran 1993).
• GÜLEÇ, Ismail. "Diplomatika El Kitabi." Tarih ve Toplum. Cilt:20, Sayi:119 (Kasim1993).
• KIZILTAN, Mübeccel ve Tülay GENÇTÜRK. Atatürk Kitapligi, Fatma Aliye Hanim Evraki Katalogu - I. Istanbul: Istanbul Büyüksehir Belediyesi, Kültür Isleri D. Bsk. Kütüphane ve Müzeler Müd. yay., 1993
• SÜLEYMANOGLU, Hayriye. "Osmanli Kaynaklarinda Balkan Toponim Ve Hidronimleri." Balkanlarda Türk Kültürü. Yil:3, Sayi:8 (Temmuz-Eylül 1993)
• WEISMANN, Nahoum, "Yeniçeriler: Osmanli Askeri Teskilatinin Tetkiki." Çev. Eriman Topbas. Türk Dünyasi Tarih Dergisi. Yil:7, Sayi:80 (Agustos 1993); Sayi:81 (Eylül 1993); Sayi:82 (Ekim 1993).

Bilindigi gibi Türkiye'de mevcut arsiv malzemesinin büyük çogunlugu Devlet Arsivleri Genel Müdürlügü'nün elindedir. Ancak gerek Osmanli, gerekse Cumhuriyet Arsivinin ulasamadigi ve miktar olarak en az DAGM'dekiler kadar oldugunu tahmin ettigimiz bir yiginin oldugu da bilinmektedir. Osmanli Arsivinin (simdilik) ulasamadigi kesim, Vakiflar, Müftülük, Tapu-Kadastro gibi kamu kuruluslari ile çok sayida özel arsive dagilmis durumdadir. Cumhuriyet Arsivinin ulasamadigi kesim ise, dönemin is, siyaset ve çalisma dünyalari ile ilgili evrak ve özel kesim elindeki kagit disi malzeme yiginlaridir.

Bu kaynaklarla ilgili temel bilgiyi bir araya getirmek, Türkiye'nin gerek geçmis gerekse bugünkü tarihi üzerinde çalisan her türden arastirmaci için, hiç süphesiz büyük önem tasimaktadir. Çünkü aksi takdirde, bu kaynaklarin tamamina yakin kismi bilinmeden ve kullanilmadan kalacaktir.

Bu konuda daha önce yapilmis yayinlar, görece derli toplu olan bir kisim kamu kesimi arsivinin Osmanli dönemine ait kolleksiyonlariyla ilgili yayinladiklari kataloglardan ibarettir. Bunlar disindaki arsivler, tesadüfler disinda bir bilinmezlik evreninde kaybolmuslardir.

DAGM'nin faaliyet alani disinda kalan Cumhuriyet dönemine ait malzeme ise hiç bilinmemekte ve arastirmacilara tamamen kapali kalmaktadir.

Dolayisiyla DAGM elinde bulunmayan `Türkiye'nin Arsiv Kaynaklari'ni tespit edebilmek, bunlarla ilgili temel bilgiyi, kullanimi kolay bir arastirma araci halinde bir araya getirmek ve yayinlayarak arastirmacilarin hizmetine sunmak, çok geç kalinmis bir ihtiyaç olarak karsimiza çikmaktadir. Bu konuda su ana kadar yapilmis tek benzer çalisma --bildigimiz kadariyla-- kendi yayinladigimiz Archimedia dergisince yürütülmektedir. Ancak, bu çalismanin da gerek içerik gerekse kapsayicilik açisindan belirli bir standardi oldugu söylenemez.

Bu ihtiyaci gözönüne alarak, `Türkiye Arsiv Kaynaklari Rehberi' adiyla bir büyük projeye soyunuyoruz. Ancak, böylesi büyük bir projenin altindan tek basimiza kalkmamiz --dogal olarak-- pek mümkün degil. Dolayisiyla katkisi olabilecek bütün kisi ve kuruluslarin yardimina ihtiyacimiz olacak.

Bunlarin basinda ulasabilecegimiz adreslerin tespiti geliyor. Özellikle özel arsiv kolleksiyonuna sahip kisi ve kuruluslari tespit edip ulasabilmek için, katkisi olabilecek herkesin yardimina ihtiyacimiz var. Lütfen bildiginiz kolleksiyonlarin adreslerini bize ulastirir misiniz?

Ikinci olarak ise bu konudaki her türlü görüs ve önerilerinizi bekliyoruz.

Adresimiz: Bekir Kemal Ataman, P. K. 555, Sirkeci/ISTANBUL.

Üniversiteler