Bekir Kemal Ataman's Macworld Türkiye Articles Page

Elektronik iletişim okulu köşesi --22-- Mart 2000

Internet'te Türkçe

Uzunca bir aradan sonra tekrar merhaba! İşlerimin yoğunluğu nedeniyle epeydir Macworld'e yazamıyordum. Yükümü hafifletir hafifletmez ilk iş tekrar yazmaya koyuldum. Bu kez değinmek istediğim konular ise pek çok kişinin gerek bana gerek başka yerlerde sorduğu temel bir soru ile ilgili: Internet üzerinde Türkçe.

Sorun
Sanırım hemen bütün Macintosh kullanıcıları, bizim kullandığımız Türkçe karakterlerle Windows işletim sistemi kullanan bir PC'den gelen Türkçe karakterlerin birbirini tutmadığını, Türkçe karakterlerin olması gereken yerlerde bir kısım garip karakterler göründüğünü bilir. Bu sorun aslında yalnızca Mac ve Windows arasında değil, Mac ile DOS, OS/2, Unix, vb. IBM uyumlularda kullanılan tüm işletim sistemleri arasında da vardır. Ama bu sorunun kaynağı Mac'te değildir. Bu sistemlerin kullandığı karakter setleri birbirleriyle de uyumsuzdur.

Kaynağı
Bu işin teknik tarafına meraklı olanlar, kullandığımız her harf, rakam ya da noktalama işaretine karşılık gelen sayısal bir kod olduğunu bilirler. ASCII kod tablosu denen bu tabloda ilk 128 sayı, rakamlar, noktalama işaretleri ve İngilizce'de kullanılan harfler için tanımlanmıştır. Diğer dillerde kullanılan farklı harfler için 128'den büyük rakamlar kullanılmaktadır. Yüksek bit'li (high-bit) ASCII denen bu karakter kodlarının tanımları belirlenirken, muhtelif ülkelerden uzmanlar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) çatısı altında bir araya gelip hangi İngilizce dışı karakterin nasıl kodlanacağını bir standarda bağlamışlar. Rivayete göre, TSE'ye de bu konuda bir çağrı yapılmış ama TSE görevlileri o dönemde bu konuyla pek ilgilenmemişler. Akılları başlarına geldiğinde ise çok geç olmuş ve ortalıkta yukarıda saydığımız türden pek çok farklı Türkçe karakter seti dolaşır olmuş.

Çözümü
Neyse, TSE'ciler bu işin vahametinin farkına vardıklarında, ISO'nun düzenlediği Latin alfabesi kökenli standartların Latin-5 olarak adlandırılan geç kalmış bir tanesine Türkçe'yi de dahil etmişler. Harflerin ASCII kodları için de ISO 8859-9 denen bir kod tablosu oluşturmuşlar. IBM uyumluları dünyasında, Microsoft'cular kendi Windows-1254 denen kod tablosunu ISO 8859-9'a benzetmişler (ama tek tırnak işareti gibi bir kaç küçük farklılık hala var). Mac dünyasında ise o dönemde Bilkom bünyesinde çalışan Rüçhan Ziya adında bir hayırsever, yaygın web tarayıcılarını üreten firmaların tepesine binip hem ISO-8859-9 kod tablosunu hem de Mac'lerde kullanılan Türkçe karakter kod tablosunu (x-mac-turkish adıyla) tarayıcı programlara ekletmiş. Bu sayede biz web sayfalarını dolaşırken Türkçe karakterleri sorunsuz görebiliyoruz.

Yalancının mumu
Yukarıdaki son cümleyi okur okumaz bazılarının "ama biz göremiyoruz" diye isyan ettiklerini tahmin edebiliyorum. Buraya kadar yazdıklarım, bizim dışımızdakilerin bu işin gerçekleşmesini sağlamak için yaptıklarını özetlemekti. Bundan sonrasında ise, web sayfalarında Türkçe karakterleri düzgün görebilmek için kullanıcı tarafında alınması gereken önlemleri anlatacağım.

1. Adım
Yapılacak ilk iş Türkçe karakter tablolarını destekleyen bir tarayıcı sürümü kullanmak. Gerek Netscape Navigator'ın gerekse Microsoft Internet Explorer'ın 3.x sürümlerinden itibaren Türkçe karakterler destekleniyor. Bunlardan daha eski sürüm bir tarayıcı kullanıyorsanız, öncelikle tarayıcınızı daha yeni bir sürüme güncellemelisiniz.

2. Adım
Bundan sonraki iş, tarayıcının ayarlar/tercihler menüsüne gidip önceden tanımlı (default) karakter setinde Türkçe'yi birinci önceliğe oturtmak. Böylece, bağlandığınız sayfa Türkçe ise ama bunu tarayıcı programa bildirmiyorsa, tarayıcı programın bu sayfayı, Türkçe hazırlandığı varsayarak yorumlamaya çalışmasını sağlamak gerekiyor.

Bunun Netscape Navigator'daki ayarları için (4.x sürümü) Edit menüsünden Preferences komutunu seçin. Karşınıza gelen pencerede "Apperance-Fonts" bölümünde "For the Encoding" ifadesinin karşısına gelen açılır menüde "Turkish" seçeneğini seçin ve OK tuşuna basarak seçiminizi onaylayın. [Bkz. Şekil 1.]

Sonra "Navigator-Languages" bölümünde "Add" düğmesini tıklayın ve karşınıza gelen listeden "Turkish [tr]" ifadesini seçin. Buradaki liste alfabetik sırada değil. Türkçe seçeneği genellikle listenin en altında bulunuyor.

Türkçe seçeneğini kendi listenize ekledikten sonra, buna birinci önceliği vermeniz gerekiyor. Bunun için "Turkish [tr]" ifadesini sürükleyerek "English [en]" ifadesinin üzerine taşıyın. [Bkz. Şekil 2.]

Böylece, bağlandığınız sayfanın HTML kodunda
<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=iso-8859-9"> [veya charset=windows-1254]
[veya benzeri başka bir dil kodlaması] ifadesi yoksa, program o sayfanın öncelikle Türkçe hazırlandığını varsayacaktır.

3. Adım
Bunu yaptınız ama bağlandığınız sayfadaki Türkçe karakterleri hala göremiyorsunuz. Bunun sebebi, yukarıda anlattığımız adımın, sayfayı hazırlayan bir Macintosh kullandıysa işe yarayacak olmasıyla ilgili olabilir. Eğer tasarımcı bir IBM uyumlu kullandıysa, hangi karakter setini kullandığını bulmak gerekir. ISO-8859-9 (veya Windows-1254) kullandıysa tarayıcı programlarımız bunları doğru yorumlayabilir. Aksi takdirde pek bir şansımız yok.

Bunun için View menüsündeki "Character Set" (MSIE'de "Encoding") komutuna gidip buradan "Turkish (ISO 8859-9)" seçeneğini seçmek gerekiyor. [Bkz. Şekil 3.] Bu işe yaramazsa, hemen altındaki "Turkish (MacTurkish)" seçeneğini de deneyin. Normal olarak buna ihtiyacınızın olmaması gerekir. Ama her ihtimale karşı denemekle bir şey kaybetmezsiniz.

4. Adım
Bütün bunları yaptınız ama hala Türkçe karakterler bozuk görünüyor. Öncelikle bir şeyden emin olmak gerekiyor. View menüsünden "Page Source" komutunu verin. Karşınıza gelen pencerede sayfanın HTML ile kodlanmış halini göreceksiniz. Önceki yazılarımı okuduysanız (ya da başka yerlerden HTML ile bilgi aldıysanız), köşeli tırnak (yani < ve >) işaretlerinin arasındaki ifadelerin HTML kodunu olduğunu bilirsiniz.

Bunların dışında kalan ifadeler ise web sayfasında gördüğünüz yazılar olacaktır. Bu metinlerdeki Türkçe karakterler sayfanın kodunda düzgün görünüyor ama sayfa üzerinde bozuk görünüyorsa o zaman işiniz biraz daha zor. Çünkü sayfayı hazırlayan kişi hangi bölümlerin hangi font ile görüntülenmesi gerektiğini tanımlamış demektir.

IBM uyumlular dünyasında Times yerine Times New Roman, Helvetica yerine de Arial isimli fontlar kullanılır. Normal olarak HTML kodunda font belirtilirken, Mac kullanıcılarının sayfaları düzgün olarak görebilmesi için Arial yerine Helvetica, Times New Roman yerine de Times kullanılması için bir kısım ifadeler eklenir. Ancak, bazı sayfaların HTML kodunda bu ifadeler olmasına karşın Türkçe karakterleri bozuk gördüğümüz olur.

Bunun sebebi, kullandığımız web tarayıcı programın (ya da MS Office 98'in) kendisini yüklerken sisteme ilave ettiği fontların Türkçeleştirilmemiş olmasıdır. Sistem Klasörünün içindeki Fontlar klasörünü açın ve sisteminizde yüklü fontların listesine bakın. Arial ve/veya Times New Roman adlı fontlara çift tıklayarak açıp içine bakın. [Bkz. Şekil 4.]

Eğer burada Türkçe karakterleri düzgün göremiyorsanız, elinizdeki fontlar Türkçeleştirilmemiş demektir. Sisteminizde, tarayıcı programlar veya MS Office tarafından yüklenmiş, bunun gibi Türkçeleştirilmemiş bir çok başka font daha olabilir.

Çözüm için bir kaç seçeneğiniz var. Bir tanesi bu tür Türkçeleştirilmemiş fontların tamamını sisteminizden silmek. Ancak bu durumda, bu fontları sisteminize yükleyen program bu fontları aradığında bulamazsa nasıl davranacağını kestirmek biraz zor.

İkincisi bu fontların Türkçeleştirilmiş sürümlerini bulup sisteminize yüklemek. Arial ve Times New Roman fontlarının Türkçeleştirilmiş hallerini Macworld'un web sitesinde "Dergide Adı Geçen Yazılımlar" bölümünde (ya da Bilkom'un ftp sitesinde) bulabilirsiniz.

Üçüncüsü, yasal Office kullanıcısı iseniz MS'a bu konuda baskı yapmak. Benim tek başıma yaptığım girişimler pek sonuç vermiyor. MS Türkiye'yi harekete geçirmek için tek bir kişinin ABD'ye şikayette bulunması da yetmiyor. Çok kanaldan harekete geçilirse MS Türkiye yönetimine Türkiye'de Tüketici Hakları Kanunu adında bir yasa bulunduğunu belki öğretebiliriz. Böylece belki MS Destek hattını aradığınızda "Macintosh desteği vermiyoruz" demek yerine paralarına kıyıp Mac'lerden anlayan birini destek hattında istihdam etmeye yanaşırlar.

Son bir seçenek ise, yukarıda 2. adımda anlattığım (NS Navigator için) Edit-Preferences-Appearence-Fonts zinciriyle ulaşılan pencerenin [bkz. Şekil 1] alt tarafındaki düğmelerden "Use my fonts, overriding page-specified fonts" seçeneğini tıklamak. Bunu yaptığınızda tarayıcı programınız, sayfanın HTML kodunda belirtilen fontların hiç birini kullanmayıp yalnız sizin (aynı pencerenin üst tarafındaki diğer açılır menülerde tanımladığınız) fontları kullanacaktır.